LAGALAGARREK
Ri
sekre pakrasangang niak sitau guru niareng I Nurung, taklalo jaina santarina
(anak gurunna).
Niakmo
sekre allo na nasuro anak gurunna massing anngerang sekre carita kaallak-allak
iareka appakamelek-meleke. Nakanamo ri anak gurunna: "Ammuko massing
anngerangko sekre carita kaallak-allak, manna naballe-balle mamo, nampa massing
nupau ri dallekangku. Inai kaminang kaallak-allak caritanna kusarei apa-apa
(hadia)."Nakana ngasemmo anak gurunna: "Iek, bajikmi."
Ammuko barikbasak dudu niak ngasemmi ri ballak pangngajianna. Nakanamo gurunna: "Massing niakmo nuerang carita kamma kujanjiangaki subanngi." Appiwalimi anak gurunna, Iek, ka allak-allak ngasengi carita kueranga."
Nakanamo gurunna. "Bajikmi punna kamma antu, mingka pak rupai janjinnu. Sisambe-sambeko mange ri dallekang ampaui caritanu anjo ka allak-allaka iareka appakamelek-meleka."
Mangemi ri dallekang anak gurunna kaminang toaya. Nakanamo gurunna: "Pausai bedeng caritannu, nakulanngerek ka allak-allakna siagang appakamelek-melekna."
Napakarammulami caritanna anjo santaria. "Subanngi, ri wattungku ammoterek battu ri panngajiangku, tikring sibuntuluk mamak ri aganga sitau tau lompo dudu na tinggi. Tinggina kamma passukkik langik. Ulunna anrapiki naik ri rammang keboka. Gutu-gutuna niak sekre kilometerek tinggina."
Nakanamo gurunna: "Edede, ka allak-allak tojengi anjo taua." "Maeko pole ri dallekang sitau, "Kananna gurunna. Mangemi ri dallekang sitau santarina siagang angallena giok naparek-parek.
Nakanamo anjo santari maka ruaya, Ri wattungku ammoterek subanngi, tikring ammutuluk mamak sibatu ballak taklalo lompona na tinggi. Tinggiang na tau nicaritaya sumpaeng. Lanri tinggina anjo ballaka, niak bayao nipaduluk battu rate ri buhunganna, na bokbok anjo bayaoa natabattuapa naung ri buttaya. Battui naung ri buttaya akkulle tommi attingkoko."
Nakanamo gurunna: "Lakbipa pole ka allak-allakna anne caritannu. Maraengaseng ansambungi."
Mangemi pole ri dallekang sitau santarina.
Nakanamo anjo santari makatallua: "Subanngi ri wattungku mamak akkare-karena, tikring ammutuluk mamak tedong lompo dudu. UJung tanrukna bawang, kira-kira sirappa sangkarakna. Tasserek sai bedeng ante kammami lompona anjo tedonga."
"Anne lakbiangang pole kaallak-allakna. Maraengaseng accarita," kananna gurunna.
Mangemi pole ri dallekang sitau santarina. Appakarammulami accarita anne santari makaappaka siagang borrona.
Nakana: "Subanngi nasuroak ammakku mange akboya kayu pappallu. Apaji na kulampamo akboya kaju, sanggenna bella lampaku assulukanna kamponga. Sanggenna mange ri tanngana romang lantanga. I lalang anjo romanga ammuntulukak sipokok pokok lada sannak dudu lompona. Rapponna bawang, sallomo tanruk tedong nicaritaya sumpaeng. Tasserek sai bedeng antekamma lompona anjo pokok ladaya."
"Bajik sikali caritannu." Mangemi pole ri dallekang sitau santarina, nampa appakarammula accarita.
Nakana: "Anne caritaku ka allak-allakangang na anjo sumpaeng caritaya ngaseng. Subanngi ri wattungku ammoterek, tikring nabattuiak lingu. Na kubattumo mange ri sekrea moncong lompo na tinggi. Kuambikmi anjo monconga nampa kuinroi. Tujuh bulangak akjappa anginroi anjo monconga, nampa akkulle kupitammui. Naia ka allak-allakna, anjo monconga nilambaki ri sipappak raukang sannak lompona siagang lakbuna na pintujung na pitammui anjo monconga."
Nakanamo gurunna: "Ka allak-allak tojeng caritannu. Maraengaseng accarita." Mangemi ri dallekang santarina kaminang cakdia, I Dattuluk arenna. Nakanamo I Dattuluk: "Anjo sumpaeng caritanna agangku, memang appakamelek-melek ngasengi na balle-balle ngaseng. Jari tantu patanna carita, lakbipa appakamelek-melekna lakbitompa pole balle-ballena." Apaji nammakkalakmo gurunna, suarakmi pole tempaya.
"Mingka, nakulle anne carita la kupaua appakamelek-melekangang pole siagang abballe-balleangang pole namaraenganga," kananna I Dattuluk ansambungi bicaranna. Ammakkalak ngasengi seng taua. Suarak tongi tempaya.
Ammantangi seng sinampek I Dattuluk accarita, ampalaloi taua ngaseng ammakkalak. Lekbaki nasambungimi caritanna, "Subanngi, ri wattungku ammoterek kupinawang ngasengi agangku, anjo sumpaeng lebbaka accarita. Amminawangak ri bokona, kare-kare mae naolo. Mingka tena nacinikak, nasabak allambusijak mange ri ballakku nampa tenamo kuklampa-lampa. Tena kumange akjappa-jappa. Sumpaempa anne nampa assulukak ri ballakku allambusi mae. Na anne kamma niakmak anrinni sibuntuluk gurunta siagang ikambe ngaseng. Ri wattungku akjappa mae accinikak ri aganga sibatu ganrang lompo. Naia lompona, punna nitunrungi, tallung taungi addengong-dengong."
"Balle-balle," kananna aganna ngaseng.
"Memang balle-balle, ikau ngaseng pole angioiai, siagang ammakkalaka lakbiangang balle-ballenu," pappiwalinna I Dattuluk.
Nakanamo gurunna: "angapa na nukana tau angioiai abballe-balleangang?"
Appiwalimi I Dattuluk: "Memang, sabak nakana tau toaya nangaia allanngerek rupama: "Niak-niak bedeng, niak pissampulo bedeng balle rupanna, balleanngang tumangioia" ...
SULTAN
HASANUDDIN
Manggena
nikana I Mannuntungi Daeng Mattola, Sultan Muhammad Said, somba makasampuloa
allima ri Gowa. Ammakna nikana I Sakbe Lokmok Takontu, anak karaeng battu ri
Laikang. Tanggalak 12 Januari 1631, ri bannginna Ahaka 12 Jumadil akhir 1040 na
nilassukang antu Sultan Hasanuddin. Areng kalenne I Mallombasi, Pakdaenganna
Daeng Mattawang, Pakkaraenganna Karaeng Bontomangape, Sultan Hasanuddin.
Nampai
umuruk ruampulo taung na nisaremo sekre jamang battalak ri manggena, iami antu
anngassengi sikamma lampa-lampana pasisambunganna butta Gowa siagang
pakrasangang maraenga. Nitannammi pole karaeng Tumakkajannangang. Iami
anngasengi pattahanganna pakrasanganga. Ia tommi ampanngului sikontu anak
karaenga, anak gallaranga, siagang tubarania, sollanna na naanuang nikanaya
kabaraniang siagang pakmaik bajik.Ruampulo anrua taung umurukna I Mallombasi na nilantik somba ri Gowa, ansambeangi manggena. Iami napassamaturuki tumakbuttaya niangkak somba, lanri naanuanna sipak-sipak mabajika kammayami kabaranianga siagang kacaraddekanga, lambusuk pakmaika na kontu tojeng. Apaji na amang pakrasanganga na salewangammo katallassanna tumakbuttaya irawangang parentana Sultan Hasanuddin. Suarakmi pakdangganganga, anjari tommi lamung-lamunga.
Kotana butta Gowa iami antu kota Mangkasarak nilawa ri siapaya jaina benteng pattahangang. Kammayami, Benteng Tallok, Benteng Ujungtana, Benteng Ujungpandang, Benteng Sombaopu, Benteng Panakkukang, Benteng Mariso, siagang siapaare jaina benteng cakdi. Benteng Sombaopumi napammantangi Sultan Hasanuddin.
Iatommi anjo wattua na niak todong padangganna Kompania (Balandaya) battu mae akboya danggangang. Appakarammula ri Malaka sanggenna anraik ri Maluku. Napassai tumakbuttaya ampaknassai dangganganna nampa naballi lammorok.
Erokmi pole nasambeang kakoasanna Sultan Hasanuddin. Apaji na sisalamo, kere-kere mae sibuntuluk tantarana sibunduki.
Taung 1665 nappasaniasamo Sultan Hasanuddin akbilanngang kappalak pabunduk mange angkompongi bundukna Ambong anngewai Balandaya ri Maluku. Sibuntulukmi ri Butung kappalak pabundukna Gowa na kappalak pabundukna Balandaya. Anjo wattua taena sibeta na niaremmo Sultan Hasanuddin ri Balandaya "Jangang Lakina Butta i Raya", lanri baranina i lalang bunduk. Iami anne uru-uru bunduk lompona Gowa na Balandaya. Ri bokoanna niak inja tallu bunduk lompo iami antu ri taung 1660, ri taung 1667, siagang ri taung 1669.
Ammari bunduka ri taung 1669, nasalaimi kakaraenganna Sultan Hasanuddin. Na nisambeammo ri anakna niarenga I Mappasomba. Sitaung ri bokoanna iami antu ri tanggalak 12 Juni 1670 nammaliammo Sultan Hasanuddin ri panngamaseanna Allah- Taala. Na niaremmo "Tumenanga ri Ballak Pangkana".
Tanggalak 6 bulang sampulo assekre 1973 na nipaknannuangmo arenna anjari Pahlawan Nasional situruka surak kaputusanna Presiden Republik Indonesia No. 087/TK/1973.
AKLAMUNG-LAMUNG
Batena anjama butta tena nasangkamma batena pakamponga. Teai tedong napake appakjeko mingka oto, niareng trektor. Sannak sikali gassinna punna nipasitangarak kagassinganna tedonga iareka sapia. Najamaya tedong iareka sapi sibulang, kira-kira tallung alloji nalekbak. Naiya tosseng lamung-lamunna, sannak cokmokna nabajik batena akrappo, punna nipasicinik lamung-lamunna tumappakrasanganga. Lanri kammanami anjo na rua tallumo tumappakrasanganga mange ancinik-ciniki lamung-lamunna siagang akkutaknangi batena aklamung-lamung.
Niakmo sekre wattu na sitabang niakna pajagana, na mange tumappakrasanganga ancinik-ciniki lamung-lamunna. Anjo pajamana tau bajik pakmaik ngaseng. Nangai napauang taua antekamma batena aklamung-lamung na jai wasselekna. Nipauammi angkana, anjo lamung-lamunga annganre tonji kamma taua. Punna kurang kanrena iamintu narosok, mingka punna lakbitongiseng, bassorok dudui alleang mate apakamma kanre. Kamma tonji taua, punna bassorokmo nannganre inja, kira-kira ante kamma kajarianna. Naiya kanrena lamung-lamung iamintu nikanaya pupuk. Naiya pupuka jai rupanna, kammayami pupuk kandang siagang pupuk buatang. Pupuk kandang, kammayai tai jarang, tai tedong, tai sapi siagang ri maraengannnaya pole. Pupuk hijau kammayami, lekok-lekok jappokamo lekokna sanggenna anjari butta. Pupuk buatang, kammayami pupuk ZA, pupuk TS, pupuk Urea, siagang ri maraengannaya pole. Punna bajik batena nijama butta la nilamungia siagang nisarena attojeng pupuk aklappi pinruangi iareka naklappi pintallung wasselekna. Apaji najaimo tau erok anturuki.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar