Jumat, 07 September 2012

Apa kajariang punna tena alimbubbu'?

Apa kajariang punna tena alimbubbu'? [AIT2.15]

Maka bajikangangi linoa punna/ebara' tena alimbubbu'? Pappiwalinna akkullei kamma, akkullei tena. Sitojengna apa anjo alimbubbuka? Naia alimbubbuka kajariangi battu ri buttaya iareka barang-barang maraengang kalotoroka rireppe'nami anjo caddi dudua/alusu' dudua nasanna' ringangna naribbakang anging, niareng alimbubbu'. Battu kere mae kajariang alimbubbuka? Anjo limbubbuka battui ri lamung-lamung matea iareka olo'-olo' matea, ce'la tamparang, kassi' tamparang, au bulu' a'lappoka iareka au pattunuang kayu iareka napattunuang batu.
Sitojengna alimbubbuka tenaja najai niparalluang iareka nikeroki. Mingka nia' todong angngerang kanang-kanang mange ri linoa. Kammayami punna ta'bassara'/ammumba alloa iareka nasa'ra' alloa pila' kanang-kanangi punn jai alimbubbu' a'donteng-donteng ri allaka nataba singara' dontengna alimbubbuka irateanna rammanga, nasilo mata allo karueng akkullei nicini' tassinampere'. Singara'na alloa simmara'-maraengi nicin' ri tasse're-se're pammentengang. Punna ero' labu alloa ejai nicini' nasaba' iaminjo singara' kalabbusang kacinikang punna labu dudumo alloa.
Matu-matunna alimbubbuka poleng, ri kajarianna bosia. Rammanga tena nalomo-lomo a'jari bosi punna tena je'ne'. Iami saba'na rammanga, naninringa, bisia kajariangi battu ri alimbubbu' narokoka je'ne'. 28 September 2003 H.A. Hannani

Angngapa na tena nasikamma rammanga a'jari ngasengi bosi? [AIT2.10]

Lebbakamako niribbakang kappala' ribba' allaloi rammanga iareka nunia' ri pammantangang tinggia ri coppo' moncong ri alla'na rammanga niaka ri ampi'nu? Punna lebba'ko tantumi nuisseng nikanaya rammang iamintu passe'reannai saliuka.
Kamma nuissenga ri allaka tulusu' nia' saliu'. Punna timoroki pila' jai siliu' ri allaka nasaba' sarringna bambanga. Na punna jari saliu' ri allaka naungi sikedde' bambanga anjarimi saliuka naninring iamintu saliu' a'dontenga a'jari je'ne' alusu' a'lise'-lisere' niarenga saturasi. Jari sikedde'ji bambanga naung ri pammantangang tinggia kuranga bambangna kajariangmi rammanga. Luluna je'neka a'nassai a'jari donteng je'ne' takkullea nirekeng jaina.
Apa kajariang punna dontengna je'neka sibuntulu' bambang, dontengna je'neka a'lului ammotere' tenami rammanga. Iami anjo saba'na tappinra-pinra pare'na rammanga. Je'neka lalang rammang tappinra umbu, saliuka a'jari naninring, naninring nataba bambang ammotereki a'jari umbu, kammami anjo kajarianna ma'nannungang.
Donteng je'neka ri rammanga punna battalaki kajariangi ta'beso' naung. Pila' naung pila' naung sipaggang nataba bambang a'jaria seng umbu, tenamo na'jari bosi tugguru' naung ri battaya.
Mingka ante' kamma tosseng punna sannaki dingingna irawanganna rammanga iareka anginga sanna' basa? Donteng je'neka tena na'jari umbu, mingka a'nassai pila' jai. Napassabaki battala'na pila' sarring tongi pa'beso'na buttaya, tugguru'mi naung a'lise'-lisere' na niarengmo bosi.
30 September 2003 H.A. Hannani


Antekamma katallasanna kaluaraya? [AIT2.67]

Nia' se're katallasang olo'-olo' kaalla'-alla' katallasanna ri linoa iamintu katallasanna kaluaraya, nia' tong angngarengi bere-bere. Nia' labbi 3500 rupanna kaluaraya, nakkulle nibuntulu' sibatu lino.
Iangasengna kaluaraya ere'ji singkamma pare'na sisalaya pare'naji, nia' lompo nia' caddi. Kaluaraya nia' 0,15 senti sanggenna 5 senti labbuna. Iangaseng kaluaraya tallasa'na a'gompo-gompoi, battuanna teai sisa'la'-sa'la' sipa'agangang. Mingka nia' passimmaraengang batena tallasa' tassirupa-tassirupa kaluara.
Sala se're katallasang kaluara kaminang kaalla'-alla' iamintu nikanaya “kaluara pasukang.” Kaluara kammaya anne angnganrei olo'-olo' attallasa'. Ri Afrika nia' kaluara pasukang niareng kaluara palla' pa'mai'. Kaluara kammaya anne ri tangnganai assabbua kaluara a'lolo' nanampa ammuno iareka nanakanre sikamma olo'-olo' niaka ri dallekanna narumpa'.
Nakulle nukana antekamma kaluara caddi-caddia akkulle ammuno olo'-olo' lompo niaka narumpa'? Nalanri jaina assabbui jari sannaki nipa'lilianna ri olo'-olo' maraeng manna olo'-olo' lompo. Jari punna nia' olo'-olo' narumpa' tena nakkulle gio' nibunoi nampa nikanre ri kaluaraya, ebara'na katingalo, buaja iareka na singa loko' niaka narumpa'.
Kaluara pasukanga ri Amerika olo'-olo' caddiaji nakanre niareng tongi “kaluara legiun” [legiun battuanna assabbu-sabbu]. Kaluara kammaya akkullei nigappa ri Amerika Serikat, Amerika Tangnga, Amerika Salatang. Kaluara kammaya anne assabbu tongi siagang. Ri Meksiko punna niaki kaluara kammaya a'lampa ngasengi taua ri balla'na napalaloi kaluara ammuno kulipasa', balao, buncini' niaka ri balla'. Jari punna motere'mo patanna balla' tangkasa'mi ri olo'-olo' pannanraki.
Nuissengji angkana nia' kaluara ammake aata? Iamintu kaluara Amazon. Pajama-jamana kaluara Amazon sorodadui, jari tena nakkule a'boya kanre iareka tena nammarakai ana'. Lanri kammanami nanjakkala' kaluara maraeng napa'jari aata poro anjamai jamaang a'boyang kanrea.
Kaluara Amazonga a'boyai ru'mung kaluara le'leng nampa nabuno anrongna, bayaona nalalingi mange ri ru'mungna naboli' sanggenna bobbo'. Punna bobbo'mo iaminjo napa'jari aata ri ru'mungna kaluara Amazona. 29 September 2003 H.A. Hannani


Apa nikana okulasi? [AIT2.32]

Akkullekai se'rea poko'-poko' a'rappo maraeng? Akkullei lanri nia'na okulasi/pasidakki' poko'. Punna nia' tangke taipa accu'la' nipadakki' ri poko' jammu nabaji' sidakki'na akkullei tangke taipaya accu'la'. Rapponna akkullei jari ruang rupa taipa siagang rappo jammu.
Akkulle tongi poko' sapiri a'rappo kanare siagang sapiri, iareka poko' lemo siagang camba akkullei a'rappo lemo. Naia okulasia akkullei appa'jari lamung-lamung kaalla'-alla', manna kammaya okulasia sannaki matu-matunna ri lamung-lamung terasaka agrikultura.
Passawalang nagappaya pakokoa akkullei lamung-lamung beruna angngerangi assele' singkamma lamung-lamung a'jaria anrong okulasi.
Jai panggaukang nipake appadakki' cu'la' lamung-lamung mange ri lamung-lamung maraeng mingka nia' ruang rupa panggaukang tena nakkulle nikaluppai. Uru-uruna akkullea nipasidakki' poko' iaji lamung-lamung singrupaya kajarianna massing singrupa kayunna. Ebara'na taipa siagang jammu, kanare siagaing sapiri. Tena nakkulle kanare na taipa iareka sapiri na jammu.
Maka rua, lapisi kayunna poko' anronga sisero baji'pi siagang kayunna cu'la' nipadakkika, battuanna sikanrepi gattana kayunna ia rua nampa akkulle accu'la'.
Jari jai panggaukang okulasi appakammula appadakki' cu'la' ri poko' anronga iareka nannyambung pangke lompo mange ri kayu sappea antongkoki loko'na poko' kayua.
Nia' tongmo kajariang nikana cangkokang/nipasidakki', ri olo'-oloka ebara'na mata nipadakki' ri tumpanga, balaoa, iareka miong cina. Tucaraddeka nagaukang tongmi annyambei buku tau tepo' natabaya panra' nisambei buku maraeng; ebara'na buku ka'muru panraka nisambei buku maraeng appare' ka'muru beru. Kammaya tongpa bukkuleng nakanrea pepe' nisambei bukkuleng maraeng, nakatongkokang bukkuleng lebbaka panra'. 28 September 2003 H.A. Hannani

Kere nikana bunga batu koral? [AIT2.21]

Bunga batua se're tongi cini'-cinikang kanang-kanang minang gagga ri linoa. Cini' sai bunga batu ejaya nipare'mi pa'belo-belo pakarammula battu riolo anjo mae. Mingka nia' poleng pau-pauanna tau rioloa amminawang ri bunga batua.
Tau Romaya anggentungi sipolong bunga batu ri kallongna ana'-ana'na napare' pannyongka bala, napatappaki poleng bunga batua akkullei appamari garring. Ri sipaggangna Itali bunga batua nipareki pabbongka mata jaddala' iareka mata kodi. Naia kaminang a'jaria gau' niparipa'mai' akkullena bunga batua a'jari liukang iareka gusung ampinrai pare'na linoa.
Antekamma kajaianna bunga batua koral? Bunga batua kajaianna battui ri olo'-olo' tamparanga caddi-caddi singkamma rupanna sango-sango appangke-pangke ri cappa'na. Pangkenna napassuluki singkamma gatta appita', iaminjo gattana a'donteng a'jari singkamma mangko'-mangko' napattimboi cu'la' bunga batu.
Natunggala' bunga batua toami runtungi seng attimboi sedeng bunga batu loloa silebba'-lebbasa' sanggenna attambung-tambung ri sa'rinna batu karang niaka. Pila' sallo pila' sallo pila' luaraki pattimboanna sanggenna nai' attompo' je'ne' appa'jari gusung sanggenna sallang a'jari liukung.
Olo'-olo' tamparang kammaya anne jai nigappa ri tamparang bambanga je'ne'na, kammayami ri Pasifik Selatan, Samudera Hindia, Mediterania, siagang ri Florida, Meksiko, siagang Hindia Barat.
Kajarianna bunga batu parallua niisseng, nikanaya “Gusung biring” iamintu bunga batu a'jaria gusung/liukang sisambunga biring tamparang sanggenna attangnga tamparang sisambung-sambung. “Gusung pannyangga”attimboi ri tamparang akkale-kale tena nasiambung biringna tamparanga, biasa tongi niareng “Gusung tangnga.” Nia' gusung pannyangga lompo niisseng (Gusung Lompo/Great Barrier Reef) attimboi ri Queensland, Australia, labbuna 2.027 km. battu biring tamparang assulu' ri tamparanga.
Nia' todong gusung niareng “Gusung Cincing”,timbona a'boddongi nassabang tangngana kamma cincing pare'na. 30 September 2003 H.A. Hannani

Tidak ada komentar:

Posting Komentar